در عهد کهن در دو فصل بود. فصل گرما، فصل سرما. نوروز سرآغاز فصل گرما و مهرگان شروع فصل سرما بود. از این رو نوروز و مهرگان برجسته ترین رسوم ملی، آیینی ایرانیان آریایی شد که در آن نیایش ها و اعمال اعتقادی دینی و مذهبی و باورهای میهنی و کردارهای شادی بخش، قربانی کردن، باده گساری و اعمال مفرح دیگری که ضمن برگزاری رسوم نوروز و مهرگان انجام می دادند. با این وصف تمام اسناد و منابع قبل و پس از اسلام، نوروز را آغاز سال و جشن نوروز را به علت طراوت، سرسبزی و خرمی که به طبیعت و روح و جان آدمیان می بخشید و طلیعه خورشید، دل انگیز و دلپذیر می شد، آن را باشکوه ترین آیین دینی و میهنی اسطوره یی و تاریخی ایرانیان آریایی می دانند. در این گفتار نوروز را از تمام جوانب مورد بررسی و تحقیق قرار داده و نگرش و روزنه یی علمی به فلسفه و جایگاه آن در تمدن ایران گشوده ایم.

مفهوم و قدمت نوروز؛ وقتی که خداوند از کار آفرینش آسوده شد، یک روز مبارک به وجود آمد.1 جمشید جم این روز فرخنده را نوروز نامید و آن را «جشن بزرگ ایرانیان» قرار داد. روز اول فروردین و همزمان با آغاز سال نو و بهار طبیعت و به یاد آن رویداد بزرگ و روز پرطراوت جشن باشکوهی برگزار کردند و به شادی و پایکوبی پرداختند. از این پس ایرانیان آریایی اوج شادی ها و لحظات خوش و ماندگار زندگی روزانه شان را در نوروز می جستند. به عبارت دیگر نوروز بهترین خاطره بشر ایرانی بوده و هست. نوروز روزی است که شالوده و اساس سرور و خوشوقتی اقوام ایرانی پی ریزی شد.2

نوروز حلقه پیوند طبیعت با جهان ماورایی بود. کهن ترین فلسفه پیدایش نوروز به جمشید، معمار اصلی آن تعلق دارد. با این توضیح نوروز حداقل شش تا هشت هزار سال قدمت دارد و در شمار جشن های اسطوره یی ایران قرار می گیرد. حتی می توان گفت بر تمامی جشن های ایرانی برتری دارد. بنابر عقاید آریاییان قبل از آنکه نوروز فرار سد، ارواح مردگان از عالم ماورایی به زمین می آمدند و در صورتی که مشاهده می کردند اوضاع و احوال خانواده شان خوب و رضایت بخش است، شاد و خرم می شدند اگر نه با هاله یی از اندوه به عالم خود بازمی گشتند.3

نزد آریاییان شأن و مقام ارواح آنقدر بود که محیط زندگی و خانه و کوچه ها تمیز و پاکیزه می شد. ارواح پاک و مقدس حامل پیامی از جهان ماورا بودند. پاکیزگی و خوشبختی مردم موجب شادی ارواح می شد. روی کاخ پادشاه و نقاط مرتفع آتش می افروختند و در قصر پادشاه و منازل سفره هفت سین می چیدند. هفت قلم سفره با هفت امشاسپند مرتبط می شد.4

هنگام برپایی جشن نوروز شخص پادشاه و مقامات مهم کشوری در کنار قشرهای مختلف اجتماعی حضور داشتند. کشاورزان و شبانان گردانندگان اصلی جشن محسوب می شدند. حضور پادشاه، وزیر و افراد مهم نشان از اهمیت نوروز در فرهنگ ایران داشت.

از این رو تنها در نوروز فره وهرهای پاک (ارواح درگذشتگان) به مدت ده روز به زمین می آیند و در صورت مشاهده خوبی و نیکی و طراوت وابستگان خود غرق در سرور و بهجت می شوند. «فره وهرهای پاک را می ستاییم که به دیدار و یاری می آیند... بشود که فره وهرهای نیرومند و پیروز از این خانه به شادی و خشنودی بازگردند.»8

ایرانیان آریایی با سبزی و انواع پختنی های لذت بخش که بر روی پشت بام خانه قرار می دادند، به استقبال این ارواح می رفتند.

واژه شناسی؛ نوروز در زبان پهلوی «نوگ روز» (Noug rooz) و در عربی «نیروز» (Nirooz) مثبت شده است.

ایرانیان آریایی عهد کهن معتقد بودند در نوروز، جمشید بر اهریمن بدکردار و نفرین شده که برکت را از مردم گرفته بود غلبه کرد. مردم هر قدر خوردنی و آشامیدنی می خوردند سیر نمی شدند. به علاوه شیطان مانع وزش باد می شد، هیچ روییدنی نمی رویید به حدی که دنیا رو به نابودی می رفت. در این وضعیت جمشید به فرمان اورمزد به مخفیگاه شیطان رفت و آن قدر در آنجا ماند که اهریمن را نابود کرد و همه چیز به حالت عادی خودش برگشت. بر طبق اساطیر ایرانی جمشید همانند خورشید نورانی بود. پس از این واقعه دنیا سر سبز شد، مردم به شکرانه رفع شدن بلای شیطان در طشتی جو کاشتند و از آن پس مرسوم شد که در نوروز، هفت نوع غله و روییدنی بر روی هفت ستون بکارند، هر کدام که بهتر می رویید نشان از فراوانی آن محصول در آن سال داشت. حتی چیدن هفت چیز که با حرف «س» با «ش» شروع می شود نیز با همین عدد هفت پیوند می خورد. بنابراین اگر عدد امشاسپندان هفت باشد، این عدد می بایست در دوران باستان مقدس بوده باشد.11

¤ نویسنده: مهربان

پیام های دیگران